LİTYUM MADENİ

1)NE İÇİN MADENCİLİĞİ YAPILIR

Lityum madeni , pil ve bataryaların önemli bir maddesidir. Cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar, tabletler, kameralar ve fotoğraf makineleri gibi elektronik cihazların şarj edilebilir bataryaları lityumdan üretilir. Lityum piller, çinko pillerden daha fazla güce sahiptir ve anot olarak kullanılmaktadır.

Lityum oksit, özel camlar ve cam seramiklerin üretiminde; lityum stereat, yüksek sıcaklıkta çalışan parçalar için yağlayıcı olarak; lityum hidrit, hidrojen yakıtı depolanmasında kullanılır. Lityumun metal formunun magnezyumla alaşımı zırh kaplamalarında kullanılmaktadır. Lityum-alüminyum madenleri alaşımı ise, hafifliği sebebiyle uçak gövdelerinde kullanılır. Ayrıca lityum karbonat bileşiği alüminyum üretiminde kullanılan maddelerdendir. En çok kullanılan bileşiği de lityum karbonattır. Bakır ve bakır alaşımlarını zehirli gazlardan arıtmada lityumdan faydalanılır. Kurşun ve kalsiyum içerikli bazı alaşımları sertleştirir.

Lityum madeninin kullanıldığı diğer bazı ürünleri şöyle sayabiliriz; elektrik ve elektronik ürünleri, şarj edilebilir ve edilemez pil ve bataryalar, kalp pilleri, saatler, oyuncaklar, bisiklet gövdeleri, uçaklardaki kaplama uygulamaları, lehimler, aküler, yüksek hızlı trenler, klimalar, kurutma sistemleri, seramik, ilaçlar, motor yağı, gres, ısı transferi alaşımları, radyo vericileri, nükleer reaktörler…

Lityum madeninin insan sağlığı üzerindeki etkileri ilk olarak 1949 yılında Avustralyalı psikiyatr John Cade tarafından belgelendi. Cade, lityum karbonat solüsyonunu kobay hayvanlara zerk etti ve hayvanların birkaç saat hayranlık uyandıracak şekilde uysallaştığını tespit etti. Bu araştırma sonucu lityum ve bileşiklerinin beyinde sakinleştirici etkileri olduğu tescillendi. Daha sonra ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), lityum karbonat ve lityum sitrit içerikli ilaçlara onay verdi.

Lityum madenin , insan sağlığı açısından önemi bulunan bir element. “Li+” iyonunun nörolojik etkileri bulunuyor. Bu sebeple lityumlu bileşikler farmakolojik uygulamalarda kullanılır. İnsan vücudu da lityum elementi içerir. Lityum madeni düşük bir miktarının bile sinir sistemini koruduğu ve sinir hücrelerinin gelişimine katkı sağladığı yönünde bilgiler mevcut. Depresyon tedavisinde antidepresan ilaçlarda kullanılmaktadır. Beyindeki kimyasal bileşiklerin aktivitelerini artırarak zihinsel bozukluklara karşı yardımı olduğu tespit edilmiştir. Sinir ve kas hücrelerindeki sodyum alışverişini düzenler. Vücut tarafından hızla emilir ve tüm vücuda 12 saat içinde dağılır. Lityum vücuttaki ilaçlar, enzimler, hormonlar, vitaminlerle ve büyüme faktörleri ile çok farklı şekillerde çalışır.

Lityumun olumlu etkileri görülen bazı hastalıklar şunlardır; bipolar bozukluk, depresyon, manik hastalıklar, şizofreni, zihinsel hastalıklar, anoreksiya, bulimia, anemi, nötropeni, kan hastalıkları, baş ağrıları, alkol tedavileri, diyabet, karaciğer ve böbrek hastalıkları, artrit, troid, astım, graves, meniere, karıncalanmalar, hiperaktivite, davranış bozuklukları, saldırganlık…

Lityum miktarının az veya fazla olmasına göre bazı yan etkileri de bulunuyor. Lityumun vücuttaki en büyük zararı vitaminleri emici bir yapısının olmasıdır. Bu sebeple lityum içerikli ilaçların yanında vitamin alınması gerekir. Lityum içerikli ilaçların mide bulantısı, ishal, gastrit, baş dönmesi, kilo alımı ve halsizlik gibi yan etkileri vardır. Ayrıca ciltte sedef hastalığını tetikleyebiliyor. Hamile kadınlarda fetus zehirlenmeleri, kalp ve doğum sorunlarına yol açabilmektedir. Sık idrara çıkardığı için susuzluğa yol açar. Yüksek miktarda lityum alımı zehirlenmeye neden olabilir. Vücuttaki lityum eksikliği ise, eklem ağrıları, saç kırılmaları, soğuk havalara karşı aşırı duyarlılık, depresyon, yorgunluk ve cilt kuruluğu gibi sorunlara yol açabiliyor. Lityum cilde temas ettiğinde tahrip edicidir. Toz hali veya alkali bileşiklerinin solunması halinde solunum yollarına hasar verebilir.

Lityum madeni içeren bazı besinler ise şunlardır; içme suları, maden suyu, süt, yumurta, marul, zeytin, tahıllar, çavdar, inek ciğeri, patlıcan, pırasa, kereviz, domates, patates, sebzeler, portakal ve deniz ürünleri…

Bu arada, ilginç bir araştırmadan da bahsedelim. Suda bulunan lityumun insanların üzerinde bazı etkileri olduğu tespit edilmiştir. 1990 yılında Amerika’da yapılan bazı araştırmalarda içme suyundaki lityum miktarı ile cinayet, intihar ve tecavüz gibi vakalar arasında bağ olduğu tespit edilmiştir. Örneğin, sudaki lityum miktarı fazla olan bölgelerdeki intihar vakalarının, az olan bölgelere göre yüzde 40 oranında daha az olduğu belirlenmiştir. Japonya, Avustralya ve Yunanistan’da yapılan araştırmalarda da benzer sonuçlar ortaya çıkmıştır.

Lityum madeninden yapılan Lithuril isimli ilaç kullanılmaktadır,hastalığın manik döneminde hastalarda aşırı hareketlilik, çok konuşma, kendini olduğundan büyük bir yere koyma, saldırganlık gibi durumlar görülmektedir. Ayrıca bu dönemdeki intihar girişimlerini engelleyebilmek için de kullanılmaktadır. Lİtyum kullanılmaya başlandıktan sonra 1-3 hafta içerisinde, ataklarda azalma görülmektedir. Şizofren hastalarda antipsikotik tedaviyle birlikte lityum kullanıldığında bulguların 5/1 oranında azaldığı gözlenmektedir. Bazı şizofren hastaların saldırganlık gösterdiği patlamalar, bu yolla azaltılabilir.

Faydaları olmasının yanı sıra, her ilaç gibi Lityum madeni içeren ilaçların da yan etkileri vardır. Gastrik rahatsızlık, kilo alımı, yorgunluk, bilişsel işlevlerde hafif bozukluk görülebilmektedir.Hastalardaki kilo alımı şikayetinin lityumun vücutta oluşturduğu ödemin sonucunda oluştuğu söylenebilir. Ayrıca Lityum madenli maddeleri uzun süre kullanan hastalarda troid bezindeki çalışma bozukluğundan kaynaklanan guatr, böbreklerin çalışmasını etkilemesinden dolayı sık idrara çıkma gibi rahatsızlıklar olduğu görülmektedir. Bu hastaların düzenli olarak troid ve böbrek fonksiyonlarını en az 1- 3 ayda bir kontrol ettirmeleri gerekmektedir. Ayrıca, vücuttaki vitaminleri emme özelliği olduğundan bu hastaların B12 vitamini takviyesi alması yararlı olacaktır.

İhracat için bu maden kullanılır.

2)NEREDE BULUNUR

Dünyada görünür ve potansiyel lityum rezervinin 7 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir. Yıllık lityum üretimi ise 40 bin ton civarındadır.

Günümüzde ticari lityumun çoğu Şili’deki tuzlu su kaynaklarından elde edilmektedir. ABD Nevada ve Kaliforniya’da tuzlu göl kaynaklarında lityum rezervleri bulunmaktadır. Lityum rezervi bulunan diğer ülkeler şunlardır; Bernic Gölü (Manitoba), Kanada, Bikita (Zimbabwe), Manono (Zaire), Avustralya, Finlandiya, Rusya, Brezilya, Bolivya, Arjantin, Tibet…

Türkiye’de ise,  lityum madeni rezervleri azda olsa Tuz Gölü, Kırka ve Bigadiç bölgelerindeki killerin gelecekte lityum kaynağı olabileceği şeklinde bazı değerlendirmeler yapılıyor.

#MADENLİTYUM #MADEN #LİTYUM #MADENMÜHENDİSLİĞİ 2️⃣6️⃣